کسری کار در قانون کار چیست؟
یکی از اصول لازم برای پیشبرد اهداف در ادارات و شرکت‌ها، رعایت اصل نظم و انضباط است. کارگر و کارفرما باید در یک ساعات مشخصی در محل کار حضور یابند تا امورات طبق برنامه پیش رود. اما گاهی اوقات ترافیک یا بروز یک سری مشکلات شخصی باعث تاخیر کارگر می‌شود. یا شاید به خاطر تعجیل در ترک محل کار، کارگر از طرف مدیریت مجموعه بازخواست شود. در چنین شرایطی کارگر دچار غیبت کاری شده و کسری کار برای او محاسبه می‌شود. اما کسر کار چیست و چرا کارگران میانه خوشی با این اصطلاح ندارند؟ در این مطلب به طور کامل در خصوص غیبت کاری و عواقب مادی و انضباطی آن توضیح خواهیم داد.
فهرست مطالب
مفهوم کسری کار در قانون کار چیست؟
شما به عنوان کارمند یک اداره یا کارگر یک مجموعه، یک ساعات کاری مشخص در روز دارید. بر اساس قانون کار شما موظفید تا در این ساعات مشخص در محل کار حضور یافته و وظایف خود را انجام دهید. اما گاهی اوقات خرابی ماشین و یا گرفتاری در ترافیک، باعث می‌شود تا دیرتر به سر کار برسید. یا شاید هم چند ساعت زودتر از اتمام ساعات کاری، مجبور به ترک محل کار خود شوید.
این بی‌نظمی‌ها باعث می‌شود تا ساعات کاری کارگر در ماه کاهش یافته و به اصطلاح دچار کسری کار شود. این موضوع به قدری برای کارفرمایان مهم است که در بسیاری از موارد از سیستم‌های هوشمند برای ثبت ساعت ورود و خروج کارکنان خود استفاده می‌کنند.
چون هر کارگری طبق قرارداد کار توافقی و یا قانون کار، هر هفته باید تعداد ساعات مشخصی را انجام وظیفه کند. اما اگر به هر دلیلی این ساعات کاری کمتر از میزان تعیین شده باشد، به اصطلاح کارگر دچار کسری کار شده و باید منتظر عواقب آن باشد. کسر از حقوق و عدم برخورداری از مزایای ماهیانه، ساده‌ترین هزینه کسری کار برای کارگران است. پس کسری کار را می‌توان به معنای کاهش میزان حقوق دریافتی ماهیانه هر کارگر دانست که به خاطر عدم حضور کارگر در ساعت مقرر، غیبت غیرموجه و یا تأخیر اعمال می‌شود.
قانون کسری کار چیست؟
در بیشتر شرکت یا سازمان‌ها، قوانینی مشخص برای ورود و خروج کارکنان وضع می‌شود. اما با این وجود هر غیبتی غیر موجه نبوده و نمی‌توان بر اساس آن تصمیم به کسر از حقوق کارگر گرفت. بر اساس آخرین قوانین کسری کار ۱۴۰۳، اگر کارگر بدون علت موجه در ساعات مقرر حضور نداشته باشد، میزان ساعات کاری وی کاهش یافته و حقوق دریافتی ماهیانه او کم می‌شود. موارد زیر از رایج‌ترین دلایل کاهش حقوق کارگر هستند:
- تأخیر در حضور که به معنای عدم حضور کارگر در ساعات ابتدایی و عدم هماهنگی با دریافت مرخصی است.
- تعجیل در خروج از محل کار یا به اصطلاح ترک محل کار قبل از پایان ساعت کاری بدون هماهنگی
- غیبت چند روزی یا چند ساعتی کارگر در طول ساعات کاری بدون اعلام مرخصی
در صورت بروز چنین رفتاری از جانب کارگر، مدیریت مجموعه این اجازه را دارد تا به میزان کسری کار ماهیانه از حقوق وی کسر کند. البته این تمام ماجرا نیست؛ چون برخی از سازمان‌ها آیین‌نامه داخلی داشته و یک سری جریمه‌های جداگانه را برای تأخیر و تعجیل کارکنان خود در نظر می‌گیرند. این جریمه شاید مالی بوده و از حقوق کارگر کسر شود؛ و یا به قیمت محرومیت کارگر از یک سری مزایا تمام شود.
انواع غیبت کار
غیبت کاری همیشه از سر عمد نبوده و گاهی اوقات کارگر به خاطر یک سری مسائل شخصی، مجبور به انجام چنین کاری می‌شود. به همین خاطر برای رفع ابهام در این زمینه، غیبت در سازمان و شرکت‌ها را به دو نوع اصلی موجه و غیر موجه تقسیم می‌کنند:
1. غیبت موجه
این غیبت مربوط به زمانی است که کنترل شرایط از دست کارگر خارج بوده و به ناچار مجبور به بی‌انضباطی در انجام کار شده است. البته دلیل این غیبت باید یکی از موارد زیر باشد تا کارفرما یا مدیریت سازمان آن را موجه تشخیص دهد:
- مرخصی بدون حقوق
- مرخصی ازدواج حداکثر تا سه روز
- مرخصی زایمان برای بانوان
- فوت بستگان درجه یک مانند پدر، مادر، همسر و فرزند تا یک هفته
- فوت بستگان درجه دو مانند خواهر و برادر تا چهار روز
- احضار کارگر به مراجع قضایی جهت انجام امورات شخصی و یا ادای شهادت
- تولد فرزند
- نیاز کارگر به استفاده از مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی
2. غیبت غیرموجه
این غیبت برای زمانی است که کارگر بدون هماهنگی قبلی و گرفتن مجوز از محل کار، در محل کار حاضر نشود. اگر چنین غیبتی به خاطر یکی از دلایل ذکر شده در بخش قبلی نباشد غیر موجه تشخیص داده شده و تخلف محسوب می‌شود.
عواقب چنین تخلفی بستگی به میزان بی‌نظمی و تعداد روز‌های غیبت دارد. اولین عواقب چنین غیبتی، کسری کار و کم شدن از حقوق و مزایای کارگر است. در مرحله بعدی نوبت به اخطار شفاهی یا کتبی و ثبت آن در پرونده پرسنلی می‌رسد. اگر غیبت غیرموجه کارگر دوباره رخ دهد، نوبت به توبیخ کتبی به همراه درج در پرونده می‌رسد. سختگیرانه‌ترین تنبیه برای تکرار چنین غیبتی، تصمیم به قطع همکاری است که در صورت استمرار بی‌نظمی اتخاذ می‌شود.
نحوه محاسبه کسری کار
قبل از محاسبه نرخ کسری کار، لازم است تا چند فاکتور مهم تعیین شود. اول از همه، تعیین ساعات کاری موظف برای هر کارگر و ساعت ورود و خروج آن است. مثلاً اگر هفته کاری یک کارگر 44 ساعت بوده و ۶ روز در هفته کار داشته باشد، روزانه باید ۸ ساعت کار کند. برای ثبت دقیق ساعت ورود و خروج کارکنان نیز دو روش دستی و الکترونیکی وجود دارد. در گام بعدی باید یک دوره زمانی را مشخص کرده و ساعات کار انجام شده توسط کارگر را مشخص کرد.
سپس نوبت به محاسبه کسری کار می‌رسد که با کسر کردن ساعات کاری موظف از ساعات کاری انجام شده، مقدار آن به دست می‌آید. مثلاً فرض کنید که بازه زمانی در نظر گرفته شده هفتگی بوده و تعداد ساعات موظفی برای آن 44 ساعت باشد. اما کارگری تأخیر داشته و ساعات انجام شده او در طول هفته 44 ساعت باشد. چنین کارگری ۳ ساعت کسری کار داشته و باید به همین میزان از حقوق آن کم شود. به فرض مثال اگر دستمزد هر ساعت کار چنین کارگری ۶۰ هزار تومان باشد، باید این هفته ۱۸۰ هزار تومان از حقوق هفتگی او کم کرد. در ادامه و برای اطلاعات بیشتر، جدول مربوط به نحوه محاسبه انواع حقوق کارکنان را آورده‌ایم.
فرمول محاسبه کسر کار ساعتی
تفاوت فرمول کسری کار ساعتی با کسری کار در این است که در بخش قبلی ما صرفاً میزان کسری کار را در حالت کلی محاسبه کردیم. اما این بار قصد داریم تا میزان کسری کار را به صورت ساعتی حساب کنیم. یعنی مشخص کنیم که کارگر در ازای هر ساعت غیبت، چه میزان از حقوق خود را از دست می‌دهد. برای استفاده از این فرمول، باید تعداد ساعات موظفی، ساعات کار انجام شده توسط کارگر، حقوق ماهیانه، تعداد روز‌های کاری و نرخ ساعتی حقوق مشخص شود.
نرخ ساعتی حقوق از تقسیم حقوق ماهیانه بر تعداد روز‌های کاری در ماه تعیین می‌شود. مثلاً نرخ ساعتی حقوق کارگری که در ماه ۱۱ میلیون می‌گیرد و ۱۷۶ ساعت موظفی دارد، ۶۲۵۰۰ تومان می‌شود. این مقدار از تقسیم حقوق ماهیانه بر تعداد ساعات موظفی دوره محاسبه می‌شود. یعنی در این مثال ما ۱۱ میلیون تومان را بر ۱۷۶ ساعت ماهیانه تقسیم کردیم.
در مرحله بعدی باید تعداد ساعات کسری کار مشخص شود. اگر مانند بخش قبلی کارگر ما ۳ ساعت کسری کار داشته باشد، باید این سه ساعت را در ۶۲۵۰۰ ضرب کنیم تا عدد نهایی بدست آید. به همین راحتی می‌توانید از میزان کسری حقوق ماهیانه خود مطلع شده و بر اساس آن مخارج زندگی خود را مدیریت کنید.
جریمه کسر کار و غیبت در قانون کار
جریمه کسری کار در قانون کار به خوبی مشخص شده و بر اساس آن یک سری تنبیهات برای تمام پرسنلی که مرتکب غیبت غیرموجه می‌شوند، در نظر گرفته شده است. این تنبیهات در چهار نوبت قابل اجرا بوده و هر سری نسبت به سری‌های قبل شدیدتر می‌شود. در نوبت اول فرد خاطی به نسبت روز‌های غیبت از مزد، مزایای جنبی و تعطیلی هفتگی محروم شده و یک اخطار کتبی در پرونده وی ثبت می‌شود. در نوبت دوم علاوه بر این تنبیهات، این بار اخطار تبدیل به توبیخ کتبی شده و در پرونده فرد خاطی ثبت می‌شود.
در نوبت سوم ضمن حفظ تنبیهات قبلی، کمیته با استناد بر ماده ۲۷ قانون کار تصمیمات لازم را تا حد اخراج در خصوص کارگر می‌گیرد. اما در نوبت چهارم دیگر خبری از اخطار نبوده و پیشنهاد اخراج کارگر به کمیته انضباط کار ارسال می‌شود.
نحوه محاسبه جریمه غیبت و تاخیر پرسنل
هزینه نهایی کسری کار بر عهده کارگر بوده و باید از حقوق او کسر شود. قانون در این مورد این اجازه را به سازمان می‌دهد تا از حقوق کارکنان خود کسر کنند. اما هر شرکتی هم می‌تواند در رابطه با تأخیر در حضور و یا تعجیل در ترک کار کارگران خود، قوانین خاص خود را وضع کند. مثلاً در برخی از شرکت‌ها سیاست کاری بدین گونه است که کارفرمایان دو برابر ساعت کاری یا یک حقوق یک روز کاری را از کارکنان کسر می‌کنند که این کار جریمه تاخیر و تعدیل نام دارد.
شرکت‌های دیگری هم هستند که از رویه‌های شناور برای رفع مشکل استفاده می‌کنند. مثلاً به کارگر خاطی این اجازه را می‌دهند تا برای جبران ساعات کسری کار، آخر وقت بیشتر بمانند و آن را جبران کنند. یا گاهی اوقات ساعات کسری کار را با کسر کردن از ساعات اضافه کاری جبران می‌کنند. البته همه این موارد خلاف قانون کار است و برای کسری کار، کارفرما نمی‌تواند جریمه ریالی در نظر گرفته و 2 برابر از حقوق کم کند یا با اضافه کاری جبران شود. چون فرمول محاسبه اضافه کار کاملا متفاوت است و یک ضریب 40 درصدی دارد، در حالی که کسری کار ضریب ندارد.
دوامضا مرجع قانونی اداره کار
اطلاعات این مطلب درباره نرخ کسری کار و نحوه محاسبه آن بود. البته در ابتدا سعی کردیم تا با توضیح اصل موضوع، تفاوتی بین غیبت‌های موجه مانند مرخصی با دیگر غیبت‌ها قائل شویم. چون دانستن اینکه چه زمانی غیبت یک کارگر کسری کار محسوب شده و چه زمانی موجه است، برای کارکنان بسیار ارزشمند است. چون با استناد به این قوانین می‌توانند از حق و حقوق خود دفاع کرده و یا به دلیل کم شدن حقوق ماهیانه خود پی ببرند.
البته بهترین کار، مطالعه آیین‌نامه حضور و غیاب هر سازمان در ابتدای کار است. چون شاید قوانین و فرمول کسری کار از سازمانی به سازمانی دیگر متفاوت باشد. بهرحال کسری کار منجر به کم شدن حقوق خواهد شد و این موضوع اصلاً برای کارگر خوشایند نیست. ولی خب اگر منطقی به موضوع نگاه کنیم، وضع چنین قوانین سختگیرانه‌ای برای ایجاد نظم در هر مجموعه‌ای لازم است.
سؤالات متداول
۱ – اگر مدت زمان موظفی کارگر تکمیل باشد و از طرفی کسری کار داشته باشد، چاره چیست؟
ساعاتی که فرد در زمان موظفی در شرکت حضور نداشته، کسری کار و ساعاتی که بعد از پایان زمان اداری حضور داشته اضافه کار حساب می‌شود. این دو قابل تهاتر با هم نیستند چون هرکدام با فرمول خاصی محاسبه می‌شوند.
۲ – آیا تأخیر و تعجیل در روز‌های تعطیل لحاظ می‌شود؟
خیر. بر اساس قانون کار، فعالیت در روز‌های تعطیل مانند تعطیل رسمی و جمعه‌ها به صورت اضافه کاری بوده و جریمه‌ای به این روز‌ها تعلق نمی‌گیرد. یعنی تأخیر و تعجیل کارگر در روز‌های تعطیل مشمول کسری کار نخواهد بود.
۳ – معیار تشخیص غیبت غیرموجه در قانون کار چیست؟
عدم حضور کارگر در محل کار یا باید به صورت مرخصی استحقاقی یا استعلاجی باشد، در غیر این صورت غیبت کار محسوب می‌شود. برای مرخصی ها هم فرد حتما باید مجوز و تایید کارفرما را داشته باشد. درصورت اختلاف در خصوص تشخیص غیبت موجه یا غیر موجه می‌توانید به مراجع حل اختلاف اداره کار مراجعه کنید.
