اضافه کاری چیست؟ فرمول محاسبه اضافه کاری در قانون کار
فهرست مطالب
اضافه کاری چیست؟
تمامی نیرو‌های کاری طبق قانون کار باید در طول یک هفته ۴۴ ساعت از زمان خود را برای کارفرما مشغول به کار باشند و در محیط کاری حضور داشته باشند. مطابق با ماده ۵۱ موجود در قانون کار زمانی از واژه ساعت کاری استفاده می‌کنیم که نیروی کار برای انجام کار کارفرما، زمان و نیروی خود را در اختیار او گذاشته باشد.
چنانچه ۴۴ ساعت کار هفتگی نیروی کار را بر ۶ روز کاری تقسیم کنیم عدد ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه حاصل می‌گردد که معمولاً آن را ۸ یا ۹ ساعت در نظر می‌گیرند و در روزهای پنجشنبه ساعت کاری را کمتر می کنند. یعنی نیروی کار باید در روز ۸ ساعت در خدمت کارفرمای خود بوده و برای او کار کند.
کارفرمایان، زمانی بیشتر از این ۸ ساعت را نمی‌توانند به عنوان زمان کار عادی برای نیروی کاری خود در نظر بگیرند. از این اگر نیروی کار مدت زمانی بیشتر از ۸ ساعت کار عادی، برای کارفرما کار کند، زمان مازاد بر ۸ ساعت اضافه کار تلقی می‌شود و محاسبه اضافه کاری با محاسبه حقوق ساعات عادی کاملاً متفاوت است.
لازم به ذکر است که نیروی کار شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور دارای ساعت کاری ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعات در هفته هستند و کار کردن بیشتر از این زمان‌ها، برای آن‌ها اضافه کار تلقی می‌شود.
یکی دیگر از نکته‌ها که باید در نظر گرفته شود این است که مبنای اضافه کاری ۴۴ ساعت هفتگی است، یعنی اگر نیروی که در بعضی روز‌ها زیاد کار کند و یکسری از روز‌ها کم، ولی همان میزان ۴۴ ساعت هفتگی را برای کارفرما کار کرده باشد دیگر برای وی بابت روز‌هایی که در محیط کاری بیشتر مانده، اضافه کار لحاظ نمی‌شود.
ساعات اضافه کاری نیروی کار با توجه به ساعت کار قانونی وی مشخص می‌شود. چنانچه نیروی کار دارای قرارداد کار پاره وقت باشد و تعهد بر ۲۲ ساعت کار در هفته داشته باشد، اگر بیشتر از ۲۲ ساعت برای کارفرما کار کرده باشد، ساعت مازاد بر ۲۲ ساعت به عنوان اضافه کاری برای وی محسوب نمی‌شود.
نحوه محاسبه اضافه کاری قانون کار
علاوه بر توافق بین نیروی کار و کارفرما برای اضافه کاری، نحوه محاسبه اضافه کاری نیز دارای اهمیت است. دستمزد ساعات اضافه کاری ۴۰ درصد از دستمزد ساعات عادی بیشتر است. از اینرو باید ابتدا میزان دستمزد در یک ساعت عادی محاسبه شود بعد با توجه به آن میزان دستمزد اضافه کاری مشخص شود. نحوه محاسبه اضافه کاری به 2 صورت انجام می‌شود:
به صورت ساعتی
برای محاسبه اضافه کاری به صورت ساعتی مراحل زیر انجام می‌شود:
- میزان حقوق ماهانه را بر تعداد روزهای ماه یعنی ۳۰ روز تقسیم می‌کنیم تا مبلغ حقوق هر روز کاری به دست آید.
- حقوق هر روز کاری را بر ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه یا ۷.۳۳ تقسیم می‌کنیم تا مبلغ دستمزد هر ساعت کار عادی به دست می‌آید.
- مبلغ دستمزد هر ساعت کار عادی را در ۱۴۰٪ یا ۱.۴ضرب می‌کنیم تا نرخ ساعت اضافه کاری به دست آید.
به صورت روزانه
در این روش ابتدا مزد روزانه عادی نیروی کار به دست می‌آید بعد به آن ۴۰ درصد اضافه می‌کنیم. برای مزد روزانه باید مبالغ پرداختی به نیروی کار را با هم جمع کرده و اینگونه مزد روزانه را استخراج کنیم.
مبلغ مزد روزانه از حاصل جمع مبلغ مزد روزانه، میزان پایه سنوات و حق جذب، فوق‌العاده مربوط به سرپرستی به صورت روزانه به دست می‌آید.
- مجموع مبالغ مزد روزانه، پایه سنوات و حق جذب ، فوق‌العاده سرپرستی روزانه را به دست آورده.
- عدد به دست آمده بر ۷.۳۳ تقسیم می‌شود تا مزد ساعتی به دست آید.
- عدد به دست آمده در ۱۴۰٪ یا ۱.۴ ضرب می‌شود تا نرخ ساعت اضافه کاری حاصل شود.
برای محاسبه میزان حقوق اضافه کاری روزانه، میزان ساعت اضافه کاری روزانه را در عدد به دست آمده ضرب می‌کنیم. دقت داشته باشید که در قرارداد کار ساعتی محاسبه اضافه کاری تفاوت دارد.
نحوه محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۳
در محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۳، باید ابتدا دستمزد ساعتی را در سال ۱۴۰۳ محاسبه کنیم بعد مبلغ دستمزد ساعتی را در ۱.۴ ضرب کنیم تا دستمزد ساعتی اضافه کاری به دست آید. فرمول محاسبه اضافه کاری 1403 به شرح زیر است:
１. دستمزد ساعتی عادی
مبلغ حقوق روزانه ÷ ۷.۳۳
۲.۳۸۸.۷۲۸÷ ۷.۳۳ = ۳۲۵.۸۸۳
۲. دستمزد ساعتی اضافه کاری
مبلغ دستمزد ساعتی عادی × ۱.۴
۳۲۵.۸۸۳ × ۱.۴ = ۴۵۶.۲۳۷
یا به عبارت دیگر جدول فرمول اضافه کاری 1403 به شرح زیر است:
| عنوان | فرمول اضافه کاری |
| فرمول اضافه کاری بر مبنای 220 ساعت کار | کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 220 ÷ حقوق پایه |
| فرمول اضافه کاری بر مبنای 192 ساعت کار | کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 192 ÷ حقوق پایه |
| فرمول اضافه کاری بر مبنای 198 ساعت کار | کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 198 ÷ حقوق پایه |
قانون اضافه کاری چیست؟
از مهم‌ترین قوانین اضافه کاری می‌توان به ماده ۵۹ قانون کار اشاره کرد. با توجه به ماده ۵۹ قانون کار که جزء قانون اضافه کاری وزارت کار است، شرایط اضافه کاری به قرار زیر است:
- نیروی کاری باید با انجام کار بیشتر موافقت داشته باشد.
- ۴۰ درصد اضافه بر مزد عادی برای ساعات اضافه کاری به نیروی کار باید پرداخت شود.
علاوه بر این قانون، قانون‌های دیگر اضافه کاری به قرار زیر است:
- مطابق با ماده ۸۳ موجود در قانون کار، استفاده از نیروی کار نوجوان زیر ۱۸ سال کاری غیر قانونی است و اضافه کاری آن‌ها نیز غیر قانونی تلقی می‌شود و در صورت انجام، مورد برخورد قانونی قرار می‌گیرند.
- مطابق با ماده ۶۱ موجود در قانون کار، اضافه کاری افرادی که در شیفت ۲۲ الی ۶ صبح کار می‌کنند کاری خطرناک بوده و از این روز مجاز نیست.
- افرادی که دارای شیفت کاری شب هستند علاوه بر ۴۰ درصد اضافه کاری، مشمول ۳۵ درصد حق شیفت شب نیز می‌شوند.
- دستمزد کار کردن نیروی کار در روزهای تعطیل، علاوه بر دستمزد عادی، شامل ۴۰ درصد اضافه کاری نیز می‌شود. البته کارفرما و نیروی کاری وی می‌توانند بر مبلغ بیشتر نیز باهم توافق کنند.
انواع اضافه کاری وزارت کار
اضافه کاری دارای نرخ ثابتی نیست زیرا در زمان‌های مختلف صورت می‌گیرد. گاهی اوقات نیروی کار در روز جمعه مشغول اضافه کاری است و به جای روز جمعه روز دیگری را در هفته تعطیل است، و یا اینکه بدون در نظر گرفتن روزی دیگر جای روز تعطیل، نیروی کار در روز جمعه و تعطیل برای کارفرمای خود کار کند. برای هر کدام از این موارد نرخ ساعت اضافه کاری متفاوت است. ۴ نوع از حالت‌های مهم اضافه کاری عبارتند از:
اضافه کاری عادی
داشتن فعالیت بیشتر از ساعت کار عادی در روزهای عادی هفته را شامل می‌شود و محاسبه آن به قرار زیر است:
- دستمزد یک ساعت کار عادی را محاسبه کرده و در عدد ۱.۴ضرب می‌کنیم.
- عدد حاصل شده در ساعات اضافه کاری ضرب می‌شود تا مبلغ مربوط به اضافه کاری حاصل شود.
اضافه کاری تعطیلی
کارگران در روزهای تعطیل و روز ۱۱ ادریبهشت که روز کارگر است تعطیل بوده و باید مزد و مزایا بابت این روز‌ها دریافت کنند. اگر کارگر در این روز‌ها کار کند و به جای آن‌ها روز دیگر را تعطیل نباشد، ساعت کاری وی از ساعات ماهانه افزایش پیدا کند، از این رو اضافه کاری کارگران شامل کارکردن آن‌ها در این روز‌ها نیز می‌شود.
مبلغ اضافه کاری تعطیلی، از ضرب مبلغ دستمزد عادی روزانه در ۱.۴حاصل می‌شود.
اضافه کاری جمعه
جمعه روز استراحت هفتگی نیروی کار است و چنانچه در این روز کارگری مشغول به کار باشد علاوه بر ۴۰ درصد اضافه کاری، ۴۰ درصد هم بابت فوق‌العاده جمعه دریافت می‌کند.
- دستمزد یک ساعت کار عادی را ساعات کاری روز جمعه ضرب کرده و نتیجه را در ۱۸۰ درصد ضرب می‌کنیم. (در صورتی که نیروی کار روزی دیگر به جای روز جمعه تعطیل نباشد)
- دستمزد ساعت کاری عادی را در ساعت اضافه کاری ضرب کرده و حاصل را در ۱۴۰ یا ۱.۴ ضرب می‌کنیم تا میزان حقوق اضافه کاری حاصل شود. (اگر نیروی کار به جای روز جمعه روزی دیگر در هفته تعطیل باشد)
اضافه کاری شبانه
دستمزد نیروی کار در ساعت ۲۲ الی ۶ صبح با دیگر نیرو‌های کاری که در طول روز کار می‌کنند متفاوت بوده و شامل فوق‌العاده شب کاری می‌شود. فوق‌العاده شب کاری ۳۵ درصد است.
مزایای اضافه کاری چیست؟
اگرچه کار کردن بیشتر از 44 ساعت در هفته خوشایند نیست. اما به هرحال این مورد مزایایی نیز دارد. از جمله مزایایی که اضافه کاری با خود به همراه دارد می‌توان موارد زیر را بیان نمود:
- بالا بردن درآمد برای نیروی کار
- کمک کردن به پیشرفت شغلی نیروی کار
- بالا بردن میزان بهره وری
- روشی مفید نسبت به داشتن شغل دوم است.
- بهتر شدن روابط بین همکاران و موارد دیگر.
با دوامضا از حقوق قانونی خود بهره مند شوید!
در مجموع، موضوع اضافه کاری یکی از موارد مهم و پیچیده در قوانین کار است که باید مورد توجه کارفرمایان و کارکنان قرار گیرد. قوانین اضافه کاری در ایران شامل مواردی همچون نرخ دستمزد اضافه کاری، محدودیت ساعات اضافه کار، شرایط لازم برای پرداخت اضافه کاری و موارد استثنایی می‌شود.
کارفرمایان باید قوانین را به درستی رعایت کنند و کارکنان نیز از حقوق خود در این زمینه آگاه باشند. پرداخت دستمزد مناسب برای ساعات اضافه کاری، یکی از مواردی است که می‌تواند انگیزه و بهره‌وری کارکنان را افزایش دهد. در عین حال، اضافه کاری بیش از حد نیز می‌تواند به کاهش سلامت جسمی و روانی کارکنان منجر شود.
در این مطلب سعی کردیم تا شما را با قانون اضافه کاری آشنا کنیم. اگر سوال و ابهامی درخصوص نحوه محاسبه حقوق اضافه کاری داشتید، در قسمت کامنت ها مطرح کنید.
