حق فوق العاده در قانون کار چیست؟
ز مباحث مهم محاسبه حقوق و دستمزد کارگران میتوان به فوق‌العاده‌ها اشاره کرد و آشنا بودن با انواع حق فوق العاده در قانون کار و شرایط دریافت حق فوق العاده در بررسی میزان حقوق و دستمزد کارگران، بسیار کمک‌کننده است. مواردی چون سختی کار، کار در مناطق محروم، انجام شیفت کاری، اضافه کاری، انجام ماموریت، کار در ایام تعطیل، ایاب و ذهاب کارگران و … موجب دریافت فوقالعاده توسط کارگران میشود. با توجه به اینکه مبحث فوقالعاده ها دارای یکسری نکات است، در این مقاله سعی کرده‌ایم که شما را بیشتر با مزایای کارکنان و قوانین و مقررات کار در رابطه با فوق العاده ها و مواردی که مشمول حق فوق العاده میشود آشنا کنیم.
حق فوقالعاده چیست؟
قسمتی از حقوق و دستمزد کارگر است که با در نظر گرفتن شرایط کاری کارگر و نوع کاری که انجام می‌دهد و همچنین با توجه به شرایط مربوط به ساعات کاری به کارگر پرداخت میشود. متناسب با نوع فوقالعاده مورد نظر، مزد ثابت و مزد مبنای کارگر و همچنین مبلغ عیدی و سنوات کارگر هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. فوق العاده‌ها مطابق ماده ۳۶ قانون کار دو نوع هستند. فوق العاده‌ای که جزء مزد ثابت یا مزد مبنای کارگران محاسبه می شود مانند فوق العاده سختی کار، فوق العاده مسئولیت ، فوق العاده جذب و … و فوق العاده ای که جزء مزد مبنا و مزد ثابت نیست و به عنوان مزایا محاسبه می‌شوند.
انواع حق فوقالعاده در قانون کار
حق فوقالعاده در قانون کار به دو قسمت تقسیم می‌شوند. حق فوق العاده کار که براساس ساعت کاری محاسبه میشود دارای ضریب مخصوص خود هستند و جزء محاسبات مربوط به عیدی و سنوات لحاظ نمی‌شوند. اما جق فوق العاده کار که براساس شرایط و نوع کار حساب میشود طبق توافق کارگر و کارفرما انجام شده و جزء مزد ثابت و مزد مبنا محاسبه میشود و در عیدی و سنوات نیز تأثیر می‌گذارد.
| بر اساس ساعت کاری | بر اساس شرایط و نوع کار |
| فوقالعاده ماموریت | حق جذب |
| فوقالعاده اضافه کار | حق فوقالعاده سرپرستی |
| فوقالعاده تعطیل کاری | حق فوقالعاده سختی کار |
| فوقالعاده نوبت کاری | حق فوقالعاده مسئولیت |
| فوقالعاده شب کاری | حق فوقالعاده مناطق محروم |
| فوقالعاده جمعه کاری | فوق العاده بدی آب و هوا |
در ادامه کمی بیشتر با انواع حق فوق العاده در قانون کار آشنا شوید.
1. فوقالعاده اضافه کاری
کاری که کارگران در ساعاتی غیر از ساعات کاری خود انجام می‌دهند را اضافه کاری می‌گویند. فوق العاده اضافه کاری مبلغی است که در زمان اضافه کاری علاوه بر نرخ ساعت‌های عادی کار کارگر، به وی پرداخت میشود که میزان درصد آن ۴۰ درصد است. برای پرداخت حق فوق العاده اضافه کاری در این شرایط، میزان ساعات اضافه کاری را مشخص کرده، بعد به دستمزد ساعتی کارگر ۴۰ درصد اضافه شده (ضریب اضافه کاری ۱.۴) و در تعداد ساعات اضافه کاری ضرب می‌کنند.
2. فوق العاده ماموریت
به کارگرانی که با توجه به قرارداد و شرایطی کاری که دارند و طبق توافق انجام شده با کارفرما باید در محدوده‌ای خارج از محدوده محل کاری، وظیفه شغلی خود را انجام دهند فوق العاده ماموریت تعلق می‌گیرد. حق فوق العاده ماموریت به افرادی تعلق می‌گیرد که ۵۰ کیلومتر از محل خدمت خود دور شده و یا شب را در آنجا اقامت داشته اند. برای محاسبه و پرداخت حق فوقالعاده ماموریت روزانه، مبنای یک سی‌ام حقوق و مزایا ماهانه را در نظر گرفته‌اند.
3. فوق العاده تعطیل کاری
فوقالعاده تعطیل کاری زمانی به کارگر تعلق می‌گیرد که کارگر در روز‌های تعطیل رسمی برای کارفرما کار کند. در این شرایط ساعات کاری کارگر در روز تعطیل اضافه کاری محسوب شده و کارگر باید مزد ساعات اضافه کاری خود را با ضریب ۱.۴ دریافت کند یعنی ۴۰ درصد اضافه بر مزد ساعتی روزانه خود بابت کار در روز تعطیل دریافت نماید.
4. فوق العاده جمعه کاری
در صورتیکه کارگر در روز جمعه کار کند، کارفرما موظف است یک روز را بجای روز جمعه برای کارگر تعطیل کند و به ازای هر ساعت کار در روز جمعه ۴۰ درصد اضافه کار پرداخت نماید.
5. فوقالعاده نوبت کاری
چنان چه کاری که کارگر انجام می‌دهد به صورت شیفتی و چرخشی است به آن فوقالعاده نوبت کاری تعلق می‌گیرد. فوقالعاده نوبت کاری برای شیفت صبح و عصر، ۱۰ درصد است. فوقالعاده نوبت کاری برای شیفت صبح، عصر و شب، ۱۵ درصد و فوقالعاده نوبت کاری برای شیفت صبح و شب و شیفت عصر و شب ۲۲.۵ درصد است.
6. فوقالعاده شب کاری
کارگرانی که ساعت کاری آن‌ها از ساعت ۱۰ شب لغایت ۶ صبح است را شب کار گفته و به آن‌ها فوقالعاده شب کاری تعلق می‌گیرد. برای پرداخت حق فوقالعاده این کارگران از ضریب ۱.۳۵ استفاده میشود یعنی برای هر ساعت شب کاری ۳۵ درصد اضافه بر مزد ساعتی کارگر پرداخت میشود.
7. حق جذب
کارفرما برای جذب کردن نیروی متخصص، به او حق جذب پرداخت کرده که جزء حقوق و مزایای مستمر کارگر بوده و به مزد ثابت و مبنای او اضافه میشود. در مواقعی که کارگر سابقه کاری و مدرک تحصیلی خوبی دارد و شرکت‌های زیادی خواهان استخدام وی هستند، کارفرما برای جذب این نیروی کار، برای وی حق جذب را در نظر می‌گیرد. مبلغ حق جذب طبق توافق کارگر و کارفرما است و فقط برای جذب نیرویی متخصص انجام میشود. پرداخت کردن حق فوقالعاده جذب به ۲ صورت انجام می‌گیرد:
۱. متناسب با پست سازمانی نیروی کار
در شرایطی که نیروی کار با توجه به تخصصی که دارد، وظایف خود را به بهترین حالت ممکن انجام دهد امتیازی تحت عنوان حق جذب برای او در نظر می‌گیرند.
۲. با توجه به شایستگی نیروی کار
با در نظر گرفتن سابقه کاری نیروی کار، مدرک تحصیلی که دارد، میزان رضایت کارفرما و پستی که دارد، به وی حق جذب پرداخت میشود.
مبلغ حق جذب روی اضافه کاری، پاداش، سنوات، عیدی و… تأثیر می‌گذارد و مشمول بیمه و مالیات است.
8. حق فوقالعاده سرپرستی و مسئولیت
زمانی که نیروی کار مورد نظر سرپرستی و مسئولیت قسمتی را عهده دار است و کار آن‌ها از پیچیدگی مسئولیت و وظایف برخوردار است، برای ایجاد انگیزه برای آن‌ها مبلغی را تحت عنوان حق سرپرستی برای وی در نظر می‌گیرند که به مزد ثابت و یا مبنای کارگر اضافه میشود و جز آیتم های محاسبه عیدی، سنوات، بیمه و مالیات است.
9. حق فوقالعاده سختی کار
حق فوقالعاده سختی کار به کارگرانی تعلق می‌گیرد که با وجود اینکه شرایط ایمنی و بهداشتی را در زمان کار رعایت می‌کنند باز هم کار مورد نظر برای آن‌ها همراه با عوارض و تأثیرات نامطلوب است. چنانچه کار و محیط کاری چند عامل از عوامل سختی کار را شامل شود و کارفرما مبلغی را به عنوان فوق العاده سختی کار برای کارگر در نظر می‌گیرد.
10. حق فوقالعاده ایاب و ذهاب
حق فوقالعاده ایاب و ذهاب در صورت وجود شرایط زیر برای کارگران باید در نظر گرفته شود:
- در صورت کمبود وسیله نقلیه عمومی برای کارگر برای رفتن به محل کار و نبود وسیله نقلیه برای جابجایی کارگر
- چنانچه فاصله محل زندگی کارگر از محل کار دور است. در این شرایط کارفرما می‌تواند مبلغی را تحت عنوان حق ایاب و ذهاب به کارگر پرداخت نماید تا جبران هزینه‌های حمل و نقل کارگر را کند.
برای محاسبه و پرداخت حق فوقالعاده ایاب و ذهاب میتوان از چند روش استفاده کرد:
- با توجه به فاصله و مسافت کارگران با محیط کار و در نظر گرفتن نرخ پایه‌ای برای هر کیلومتر
- با توجه به نوع وسیله نقلیه مورد استفاده کارگران مشخص میشود مثلاً کارگرانی که از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنند با کارگرانی که از وسیله شخصی خود استفاده می‌کنند از حق ایاب و ذهاب متفاوتی بهره‌مند می‌شوند.
- با توجه به ساعت کاری کارگران و مقدار ساعت حضورشان
- با توجه به سیاست‌های موجود در سازمان که هر سازمان ممکن است سیاست خاص خود را اجرا کند.
11. حق فوقالعاده مناطق محروم
زمانی که نیروی کاری در مناطق محروم و دور افتاده مشغول به کار میشود به وی حق فوقالعاده مناطق محروم تعلق می‌گیرد. با کار کردن در مناطق کمتر توسعه یافته، کارگران متناسب با ضریب محرومیت مربوط به محل خدمت خود، از فوقالعاده مناطق محروم بهره‌مند می‌شوند.
12. حق فوق العاده بدی آب و هوا
از مزایای کارکنان شاغل در مناطق بد آب و هوا میتوان به فوقالعاده بدی آب و هوا اشاره کرد. زمانی که کارگران در محیط‌های بد آب و هوا مشغول به کار هستند به آن‌ها این حق تعلق می‌گیرد که متناسب با درجه بدی آب و هوا تعیین و این مبلغ به حقوق ثابت اضافه می‌گردد.
آیا حق فوقالعاده جزء حقوق و مزایای پایه محسوب میشود؟
مطابق ماده ۳۶ قانون کار حقوق پایه شامل مزد ثابت + مزایای به تبع شغل است. مزایای به تبع شغل شامل مزایایی است که با توجه به ماهیت شغل و محیط کاری که شغل مورد نظر دارد مشخص می‌گردد از جمله سختی کار، حق سرپرستی، حق جذب، حق مناطق محروم و…، پس مبلغ این فوق‌العاده‌ها به مزد ثابت اضافه میشود و در محاسبه فوق العاده اضافه کاری، فوق العاده ماموریت، فوق العاده نوبت کاری، عیدی و سنوات در نظر گرفته میشود.
آیا کارفرما می‌تواند از پرداخت حق فوقالعاده خودداری کند؟
خیر کارفرما باید متناسب با شرایط کاری کارگر و ساعات کاری وی، فوق‌العاده‌های دسته ی اول که باتوجه به ساعات کاری است را به کارگر پرداخت نماید مانند فوق العاده اضافه کاری، فوق العاده نوبت کاری و… ولی فوق العاده هایی که با توجه به شرایط کار هستند مثل حق جذب، فوق العاده فنی، فوق العاده مسئولیت در کارگاه‌هایی که فاقد طرح طبقه بندی مشاغل هستند با توافق کارگر و کارفرما پرداخت می‌شوند ولی در کارگاه‌هایی که مشمول طرح طبقه بندی مشاغل هستند می بایست با توجه به شرایط کار و طرح تایید شده در اداره کار پرداخت شود.
تیم دوامضا مشاوره تخصصی قانون کار
حق فوقالعاده قانون کار که با توجه به شرایط کاری کارگر به او پرداخت میشود را در این مقاله کامل برای شما بیان کردیم. تیم دوامضا آماده پاسخگویی به سؤالات شما در زمینه حق فوقالعاده و قوانین و مقررات کار در رابطه با فوق‌العاده‌ها است. می‌توانید از طریق تماس با تیم دو امضا هر گونه سؤالی در این زمینه دارید را با ما در میان بگذارید.
