انواع ساعت کاری در قانون کار؛ قوانین و استثناها
- حقوق و دستمزد
- تیم محتوای دوامضا
- 5 دقیقه
چه کارگر، کارفرما یا کارشناس منابع انسانی باشید، چه وکیل و مشاور حقوق کار؛ آگاهی از قانون ساعت کار ایران برای شما ضروری است. ساعات کار یکی از مهمترین مباحث قانون کار است که در صورت عدم رعایت، میتواند منجر به اختلافات حقوقی و مالی شود.
این مقاله با تمرکز بر ماده ۵۱ و ۵۲ قانون کار، یک راهنمای جامع برای درک دقیق ساعات کاری قانونی روزانه و هفتگی و همچنین شرایط اضافه کاری در ایران ارائه میدهد. در این راهنما، به بررسی ساعات کار در شرایط خاص، مانند ساعات کاری سخت و زیانآور و ساعات کاری نوبتکاری، و نحوه محاسبه آنها میپردازیم.
با مطالعه این مقاله از مجله دو امضا، نهتنها با تمام جزئیات قانونی آشنا میشوید، بلکه یاد میگیرید چطور از درگیریهای احتمالی حقوقی دوری کنید.
فهرست مطالب
تعریف «ساعت کار» از منظر قانون کار
بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کار به زمانی اطلاق میشود که کارگر نیروی خود را در اختیار کارفرما قرار میدهد. این ماده به صراحت بیان میکند که حداکثر ساعات کاری قانونی ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته است. آگاهی از این محدودیتها، هم برای کارگر و هم برای کارفرما، برای پیشگیری از اختلافات حقوقی در فیش حقوقی و قرارداد کاری ضروری است.
بر اساس قانون ساعت کار ایران، ساعات کار در شرایط و مشاغل مختلف، متفاوت است:
- ساعات کاری سخت و زیانآور: طبق ماده ۵۲ قانون کار، ساعات کار روزانه در مشاغل سخت و زیانآور (مانند کار در معادن یا محیطهای پرخطر) حداکثر ۶ ساعت و ساعات کار هفتگی ۳۶ ساعت است.
- ساعات کاری نوبتکاری: برای این نوع مشاغل، مجموع ساعات کار در چهار هفته متوالی نباید از ۱۷۶ ساعت بیشتر شود. این قانون، انعطاف توافقی در تعیین ساعات کاری را فراهم میکند.
- ساعات کار نوجوانان: بر اساس ماده ۸۲ قانون کار، ساعات کار روزانه برای کارگران ۱۵ تا ۱۸ سال، نیم ساعت کمتر از بزرگسالان (۷.۵ ساعت) و ساعات کار هفتگی ۴۱ ساعت است.
شرایط اضافه کاری در ایران بر اساس قانون کار: هرگونه اضافه کاری باید با رضایت کارگر و پرداخت دستمزد اضافی (۴۰ درصد بیشتر) انجام شود. این قوانین به تطابق با قانون برای پیشگیری از اختلافات کمک میکند.
محاسبه ساعات کاری و ساعات موظفی سال ۱۴۰۴
در سال ۱۴۰۴، حداقل دستمزد ساعتی ۴۷۲,۵۳۱ ریال تعیین شده است. برای محاسبه دستمزد ۸ ساعت کار، کافی است این مبلغ را در عدد ۸ ضرب کنید:
۴۷۲,۵۳۱×۸=۳,۷۸۰,۲۴۸ ریال
این مبلغ، کمی از حداقل دستمزد روزانه (که برابر با ۳,۴۶۳,۶۵۶ ریال است) بیشتر است. این تفاوت به دلیل دو شیوه متفاوت محاسبه است: حداقل دستمزد روزانه بر اساس ۴۴ ساعت کار هفتگی تقسیم بر ۶ روز کاری (۷.۳۳ ساعت در روز) محاسبه میشود، در حالی که حقوق ۸ ساعت کار بر اساس یک شیفت کامل ۸ ساعته در روز است.
روش اول: محاسبه ساعات موظفی بر اساس روزهای کاری (با توضیح فرمول ۴۴ ساعت تقسیم بر ۶ روز)
قانون ساعت کار ایران در ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کار هفتگی را حداکثر ۴۴ ساعت تعیین کرده است. برای محاسبه ساعات کاری ماهانه و تدوین جدول ساعات کاری ۱۴۰۴ برای هر ماه به تفکیک، ساعات کاری هفتگی بر تعداد روزهای کاری تقسیم میشود.
با توجه به اینکه روز جمعه در ایران تعطیل رسمی است، ۴۴ ساعت کاری در هفته بر ۶ روز تقسیم میشود:
۴۴ ساعت÷۶ روز=۷.۳۳ ساعت روزانه
ساعات کار روزانه در این روش، حدود ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه (۰.۳۳×۶۰=۲۰ دقیقه) است. این مقدار کمتر از ساعات کاری قانونی روزانه (۸ ساعت) است و با قانون کار مطابقت دارد.
جدول ساعت کاری ۱۴۰۴ بر اساس شیوه محاسباتی نوع ۱
| ماه | روزهای ماه | تعداد جمعه | تعداد تعطیلی رسمی غیر از جمعه | تعداد روز کاری | ساعت کار |
|---|---|---|---|---|---|
| فروردین | ۳۱ | ۵ | ۶ | ۲۰ | ۱۴۷ |
| اردیبهشت | ۳۱ | ۴ | ۱ | ۲۶ | ۱۹۱ |
| خرداد | ۳۱ | ۵ | ۳ | ۲۳ | ۱۶۹ |
| تیر | ۳۱ | ۴ | ۲ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| مرداد | ۳۱ | ۵ | ۱ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| شهریور | ۳۱ | ۴ | ۲ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| مهر | ۳۰ | ۴ | ۰ | ۲۶ | ۱۹۱ |
| آبان | ۳۰ | ۵ | ۰ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| آذر | ۳۰ | ۴ | ۱ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| دی | ۳۰ | ۴ | ۲ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| بهمن | ۳۰ | ۴ | ۲ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| اسفند | ۲۹ | ۵ | ۱ | ۲۳ | ۱۶۹ |
| مجموع | ۳۶۵ | ۵۳ | ۲۲ | ۲۹۰ | ۲۱۲۷ |
* روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ در تقویم رسمی جمهوری اسلامی تعطیل رسمی نیست اما طبق قانون کار، این روز تعطیل رسمی محسوب میشود. محاسبات این جدول بر مبنای مندرجات قانون کار است و لذا ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ تعطیل رسمی در نظر گرفته شده است.
روش دوم: محاسبه ساعات موظفی با تقسیم ساعات کاری هفته (با توضیح فرمول ۸ ساعت در ۵ روز و ۴ ساعت در روز پنجشنبه)
برای تعیین ساعات موظفی سال ۱۴۰۴ و تهیه دقیق جدول ساعت کاری ۱۴۰۴، روش دیگری نیز وجود دارد که کاملاً با قانون ساعت کار ایران مطابقت دارد. این شیوه بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کار را به گونهای تقسیم میکند که مجموع ساعات کار هفتگی به ۴۴ ساعت قانونی برسد.
در این روش، ساعات کار روزانه به این شکل است:
- شنبه تا چهارشنبه: ۸ ساعت در هر روز
- پنجشنبه: ۴ ساعت
برای محاسبه ساعات کاری ماهانه و تهیه جدول ساعات کاری ۱۴۰۴ برای هر ماه به تفکیک، باید تعداد روزهای کاری ۸ ساعته و تعداد روزهای کاری ۴ ساعته را در هر ماه بهطور جداگانه محاسبه کرد. این روش محاسبه موظفی ماهانه بر اساس قانون به دلیل شفافیت و سادگی، در بسیاری از محیطهای کاری مورد استفاده قرار میگیرد.
جدول ساعت کاری ۱۴۰۴ بر اساس شیوه محاسباتی نوع ۲
| ماه | روزهای ماه | تعداد روزهای کاری ۸ ساعتی | تعداد روزهای کاری ۴ ساعتی | تعداد پنجشنبههای تعطیل | ساعت کار |
|---|---|---|---|---|---|
| فروردین | ۳۱ | ۱۶ | ۴ | ۰ | ۱۴۴ |
| اردیبهشت | ۳۱ | ۲۲ | ۴ | ۲ | ۱۸۴ |
| خرداد | ۳۱ | ۱۹ | ۴ | ۱ | ۱۶۸ |
| تیر | ۳۱ | ۲۱ | ۴ | ۱ | ۱۸۴ |
| مرداد | ۳۱ | ۲۱ | ۴ | ۱ | ۱۸۴ |
| شهریور | ۳۱ | ۲۰ | ۴ | ۰ | ۱۷۶ |
| مهر | ۳۰ | ۲۲ | ۴ | ۰ | ۱۹۲ |
| آبان | ۳۰ | ۲۰ | ۵ | ۰ | ۱۸۰ |
| آذر | ۳۰ | ۲۱ | ۴ | ۰ | ۱۸۴ |
| دی | ۳۰ | ۲۰ | ۴ | ۰ | ۱۷۶ |
| بهمن | ۳۰ | ۱۹ | ۵ | ۰ | ۱۷۲ |
| اسفند | ۲۹ | ۱۹ | ۴ | ۰ | ۱۶۸ |
| مجموع | ۳۶۵ | ۲۴۴ | ۴۶ | ۴ | ۲۱۲۰ |
* روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ در تقویم رسمی جمهوری اسلامی تعطیل رسمی نیست اما طبق قانون کار، این روز تعطیل رسمی محسوب میشود. محاسبات این جدول بر مبنای مندرجات قانون کار است و لذا ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ تعطیل رسمی در نظر گرفته شده است.
محاسبه اضافهکاری در قانون کار
اضافهکاری یکی از موارد مهم در حقوق و دستمزد است که طبق قانون کار محاسبه میشود. طبق ماده ۵۹ قانون کار، برای کار اضافی باید ۴۰ درصد اضافه بر مزد پرداخت شود. همچنین، ساعات اضافهکاری روزانه نباید از ۴ ساعت تجاوز کند مگر در موارد خاص و با توافق طرفین.
نحوه محاسبه اضافهکاری
برای محاسبه اضافهکاری، ابتدا باید ساعات موظفی قانون کار را برای ماه مورد نظر از جدول ساعت کاری ۱۴۰۴ استخراج کنید. سپس ساعات کار واقعی فرد را از این ساعات موظفی کم کنید تا میزان اضافهکاری به دست آید.
مثال:
- ساعات موظفی مرداد ۱۴۰۴ بر اساس شیوه اول ۱۸۳ ساعت و بر اساس شیوه دوم ۱۸۴ ساعت است.
- اگر کارگری در این ماه ۲۰۰ ساعت کار کرده باشد، اضافهکاری او به این صورت محاسبه میشود:
- شیوه اول: ۲۰۰−۱۸۳=۱۷ ساعت اضافهکاری
- شیوه دوم: ۲۰۰−۱۸۴=۱۶ ساعت اضافهکاری
جمعبندی
قانون ساعت کار ایران با هدف حفاظت از حقوق کارگر و کارفرما، چارچوب مشخصی را برای ساعات کار تعیین کرده است. ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کاری قانونی روزانه و هفتگی را به ترتیب ۸ و ۴۴ ساعت در هفته مشخص کرده، در حالی که ماده ۵۲ قانون کار برای مشاغل سخت و زیانآور و ساعات کاری نوبتکاری، محدودیتهای متفاوتی را در نظر گرفته است.
برای جلوگیری از اختلافات احتمالی، تطابق با قانون برای پیشگیری از اختلافات اهمیت زیادی دارد. آگاهی از محدودیتهای قانونی برای تنظیم فیش حقوق، به کارفرما کمک میکند تا با انعطاف توافقی در تعیین ساعات کاری و در نظر گرفتن شرایط اضافه کاری در ایران بر اساس قانون کار، برنامهریزی دقیقی داشته باشد.
برای اطمینان از صحت محاسبات، استفاده از جداول ساعات رسمی و تقویم تعطیلات ضروری است. در نهایت، در صورت ابهام، مشورت با متخصصان حقوقی و منابع انسانی بهترین راهکار است.
سوالات متداول درباره انواع ساعت کاری
طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری عادی در ایران ۴۴ ساعت در هفته است. این مقدار معمولاً بهصورت ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه در روز (برای شش روز کاری در هفته) محاسبه میشود.
در ساعت کاری عادی، کارگر فقط در یک شیفت ثابت مانند صبح تا عصر فعالیت میکند. اما در نوبتکاری، کارگر در شیفتهای چرخشی (صبح، عصر یا شب) مشغول میشود و از مزایای فوقالعاده نوبتکاری بهرهمند میگردد.
طبق ماده ۵۸ قانون کار، کار شبانه کاری است که بین ساعت ۲۲ تا ۶ صبح انجام شود. دستمزد کارگران شبکار ۳۵٪ بیشتر از مزد عادی محاسبه میشود.
هر ساعتی که کارگر بیش از ساعات موظفی خود کار کند، اضافهکاری محسوب میشود. طبق ماده ۵۹ قانون کار، مزد اضافهکاری باید حداقل ۴۰٪ بیشتر از مزد هر ساعت کار عادی باشد.
در مشاغل سخت و زیانآور، طبق ماده ۵۲ قانون کار، ساعت کاری حداکثر ۳۶ ساعت در هفته است. یعنی معمولاً روزانه حدود ۶ ساعت کار انجام میشود.
